Mới đây, báo The Guardian đăng lại một đoạn video về hình ảnh nhân viên bảo tàng D’Bone Collector Museum ở thành phố Davao của Philippines lôi từ bụng con cá voi xấu số hàng chục mảnh nhựa sắp mục nát gây chấn động thế giới. Tổng cộng có 16 túi đựng gạo, 4 túi bọc chuối, cùng vô số túi siêu thị, vỏ kẹo và đồ ăn vặt, dây nhựa… cả thảy nặng 40 kg, bằng 8% trọng lượng con vật dài 4,5 m. Theo các chuyên gia, con cá voi rất trẻ này nhiều khả năng chết vì đói và khát do rác nhựa cuộn chặt trong bụng khiến nó không ăn được từ nhiều ngày trước khi chết, trong khi dạ dày thủng nhiều lỗ, cơ thể gầy gò.
Nhưng nó không phải là nạn nhân hiếm hoi. Đầu tháng 6.2018, một con cá voi hoa tiêu chết dạt vào dòng kênh ở tỉnh Songkhla miền nam Thái Lan, trong bụng chứa 80 túi nhựa nặng 8 kg. Tháng 11.2018, một cá voi nữa chết trôi vào vùng biển tỉnh Nam Sulawesi miền đông Indonesia, mang trong bụng 115 cốc, 4 chai nhựa, 25 túi nhựa, 2 chiếc dép lào và hơn 1.000 vật nhựa khác, nặng tổng cộng 5,9 kg. Mới nhất, hôm 31.3.2019, một con cá nhà táng (còn gọi cá voi tinh trùng) đang mang thai được phát hiện chết dạt vào đảo Sardinia phía tây nước Ý với 22kg rác nhựa trong dạ dày. Túi rác, lưới đánh cá, đĩa, tuýp nhựa và 1 túi dung dịch xà phòng giặt… là những gì con cá đã ăn phải.
Không chỉ cá voi chết, cá heo cũng chết, rùa cũng chết, thậm chí cá và chim cũng chết vì ăn phải rác nhựa trong đại dương. Các nhà sinh vật biển nói rằng những con rùa biển ăn rác nhựa vì tưởng là sứa, chim hải âu thì nghĩ đó là thực phẩm, cá cơm ăn rong biển phủ hạt nhựa vì có mùi giống thức ăn… Khoảng 900 loài động vật biển đã ăn phải hoặc bị rác nhựa trói lấy cơ thể, và chừng 90% chim biển đã nuốt ít nhiều nhựa vào bụng.
Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hoá Liên Hợp Quốc (UNESCO) năm 2015 ước tính, khoảng 100.000 cá thể động vật có vú ở biển và 100 triệu động vật biển nói chung chết vì ô nhiễm rác nhựa mỗi năm. Nguyên nhân chết có thể giống trường hợp cá voi nói trên, do rác nhựa chặn đường đi của thức ăn từ dạ dày xuống ruột non khiến con vật chết đói, hoặc do cạnh nhọn của rác đâm thủng nội tạng.
2| Đường đi của rác nhựa
Theo giáo sư Roland Geyer, Đại học California ở Santa Barbara, năm 2015, thế giới sử dụng tổng cộng 448 triệu tấn nhựa.
Chiếm tỉ lệ sử dụng cao nhất là ngành bao bì – 161 triệu tấn (36%), theo sau là ngành xây dựng – 72 triệu tấn (16%), dệt may – 65 triệu tấn (14%), và hàng tiêu dùng – 46 triệu tấn (10%). Trong khi đó, thời gian sử dụng trung bình trước khi bị thải bỏ của bao bì nhựa là thấp nhất – chỉ 6 tháng, so với 35 năm trong công trình xây dựng, 5 năm với hàng dệt may, hay 3 năm với hàng tiêu dùng. Bao bì, vì thế, là nguồn rác thải nhựa lớn nhất, và cũng khó thu hồi, xử lý nhất.
Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) năm 2016 ước tính trong số 161 triệu tấn nhựa được sử dụng làm bao bì nói trên, sau khi thải bỏ, 40% đi vào các bãi chôn rác, 14% vào lò đốt, 14% được tái chế, và 32% thất thoát ra môi trường. Bên cạnh đó, khoảng 29% rác nhựa đem tái chế lại rơi rớt trong quá trình xử lý. Tóm lại, hàng năm, ngành bao bì thải ra môi trường khoảng 58 triệu tấn rác nhựa trôi nổi, phần vương vãi trên mặt đất, phần rơi vào hệ thống thoát nước làm tắc nghẽn cống rãnh, phần ra sông hồ, và tận cùng là… bơi ra biển lớn.
Giáo sư Geyer ước tính hàng năm có khoảng 8 triệu tấn rác nhựa đi vào lòng đại dương. Con số tích tụ đến nay khoảng 150 triệu tấn, trong đó 2/3 chìm xuống đáy sâu. Những gì lềnh bềnh trên mặt nước hoặc tấp vào các bờ biển mà chúng ta nhìn thấy chỉ là phần nổi của tảng băng chìm.
Không ai biết khi vào môi trường, rác nhựa sẽ tồn tại bao lâu, có thể đến hàng thế kỷ, bởi 99% nhựa hiện nay được chế biến từ sản phẩm hóa dầu và không thể phân hủy sinh học. Điều nguy hại khó lường từ rác nhựa là sự phân mảnh thành những hạt siêu nhỏ (microplastic) mắt thường không nhìn thấy được, lẫn trong đất, trong nước và cả trong không khí. Các hạt nhựa li ti này còn có khả năng hút những phần tử hữu cơ trơ lì độc hại chung quanh chúng. Từ đó, chúng có thể đi vào đường hô hấp và tiêu hóa của sinh vật và con người thông qua chuỗi thức ăn trong thiên nhiên.
Chưa hết, rác nhựa còn chứa những chất phụ gia độc hại như hợp chất Phthalate trong nhựa Polyvinyl chloride (PVC), Bisphenol A (BPA) trong nhựa Polycarbonate (PC)… Ước tính trong đại dương, 150 triệu tấn rác nhựa chứa khoảng 23 triệu tấn phụ gia. Những hóa chất này sẽ dần được phóng thích và gây ô nhiễm nghiêm trọng môi trường nước.
3| Những dòng sông chở rác
Nghiên cứu của Trung tâm nghiên cứu môi trường Helmholtz (Đức) năm 2018 chỉ ra rằng, phần lớn rác nhựa đang tích tụ ở đại dương là từ các dòng sông mang đến. Trong đó, tới 90% đến từ 10 con sông, mà 8 trong số đó nằm ở châu Á (gồm: Dương Tử, Hoàng Hà, Hải Hà, Hắc Long Giang, Châu Giang (Trung Quốc); sông Ấn, sông Hằng (Ấn Độ); và sông Mê Kông); cùng 2 sông ở châu Phi là Nile và Niger. Điểm chung của các dòng sông này là có lượng dân cư sinh sống quanh lưu vực rất cao, trong khi hệ thống thu gom và xử lý rác thải thì yếu kém.
Tiến sĩ Christian Schmidt, một trong những tác giả của nghiên cứu, chỉ ra “mối tương quan rõ ràng” giữa tập quán xả rác của cộng đồng với lượng rác nhựa trong nước sông: “Lưu vực sông nào có nhiều rác vứt tùy tiện thì thủy vực nơi đó có nhiều rác nhựa đổ ra đại dương”. Ông Schmidt cũng khẳng định khối lượng rác nhựa/m3 nước ở sông lớn cao hơn đáng kể so với ở sông nhỏ.
Theo thống kê toàn cầu, khoảng 50% rác nhựa trên thế giới được thải ra tại châu Á, riêng Trung Quốc chiếm 29%. Ước tính, hằng năm Trung Quốc thải khoảng 67 triệu tấn rác nhựa.
Báo cáo năm 2017 của tổ chức bảo tồn đại dương Ocean Conservancy cho rằng 5 quốc gia châu Á gồm Trung Quốc, Indonesia, Philippines, Việt Nam và Thái Lan đang thải vào đại dương lượng rác nhựa lớn hơn toàn bộ phần còn lại của thế giới gộp chung.
Nguồn tin: Thanhnien.vn