Thông qua Hiệp ước khí hậu Glasgow
Với sự tham gia của hơn 120 lãnh đạo trên toàn cầu, người ta kỳ vọng COP26 năm nay có thể tạo bước tiến quan trọng trong việc đặt ra các mục tiêu về khí thải trên toàn thế giới, qua đó làm chậm quá trình Trái đất ấm lên và hạn chế tối đa những ảnh hưởng tiêu cực lên nền kinh tế. Tại hội nghị, tất cả 197 quốc gia tham gia Công ước khung của LHQ về biến đổi khí hậu đã thông qua Hiệp ước khí hậu Glasgow (Glasgow Climate Pact), theo đó khẳng định lại mục tiêu khống chế gia tăng nhiệt độ trung bình trên toàn cầu ở ngưỡng dưới 2 độ C so với mức thời kỳ tiền công nghiệp và quyết tâm theo đuổi các nỗ lực để đạt mục tiêu tăng ở mức 1,5 độ C nhằm tránh những tác động xấu nhất của biến đổi khí hậu. Mục tiêu này đòi hỏi phải cắt giảm lớn lượng khí thải CO2 một cách nhanh chóng và bền vững, bao gồm giảm 45% lượng phát thải CO2 vào năm 2030 so với mức năm 2010 và về 0 vào khoảng giữa thế kỷ, cũng như giảm sâu phát thải các khí nhà kính khác.
Tái khẳng định duy trì mục tiêu hạn chế mức tăng nhiệt độ toàn cầu, hiệp ước lần này bao gồm một nội dung quan trọng, đó là kêu gọi các quốc gia “giảm dần điện than không sử dụng công nghệ thu giữ carbon và trợ cấp nhiên liệu hóa thạch không hiệu quả”, đồng thời thừa nhận sự cấp thiết trong việc cùng hỗ trợ, hướng tới một quá trình chuyển đổi công bằng.
Hiệp ước cũng nhấn mạnh sự cấp thiết trong việc huy động nguồn tài trợ khí hậu, bao gồm việc tăng viện trợ đáng kể hỗ trợ cho các nước đang phát triển và thúc giục các quốc gia phát triển nhanh chóng hoàn thành mục tiêu 100 tỷ USD như đã cam kết. “Tổn thất và thiệt hại” từ biến đối khí hậu được đề cập rất nhiều trong COP26 và trở thành cơ sở thúc giục các nước phát triển đến năm 2025 phải tăng ít nhất gấp đôi mức tài trợ so với mức năm 2019.
Theo báo cáo công bố ngày 8/11, 65 quốc gia dễ bị tổn thương nhất trên thế giới sẽ ghi nhận mức tăng trưởng tổng sản phẩm quốc nội (GDP) giảm trung bình 20% vào năm 2050 và giảm 64% vào năm 2100, nếu mức tăng nhiệt của Trái Đất lên tới 2,9 độ C. Ngay cả khi mức tăng nhiệt hạn chế ở mức 1,5 độ C theo như Hiệp định Paris, tăng trưởng GDP của các quốc gia này vẫn giảm 12% vào năm 2050.
Số liệu trên cho thấy tầm quan trọng trong vai trò của Hội nghị, COP26 được coi là cơ hội cuối cùng tốt nhất của nhân loại nhằm kiểm soát tình trạng biến đổi khí hậu đang tàn phá thế giới, đồng thời gióng lên hồi chuông cảnh báo với nhiều quốc gia trong việc xây dựng năng lực ứng phó với vấn đề biến đổi khí hậu vốn đang ngày càng trở nên khốc liệt.
Chủ tịch COP26 Alok Sharma cho biết thỏa thuận đã đặt trọng tâm “chưa từng có” vào tổn thất và thiệt hại theo nguyên tắc các nước giàu, vốn chịu trách nhiệm chính về sự nóng lên toàn cầu, nên bồi thường cho những nước nghèo do tác động của biến đổi khí hậu. Ông cũng cho hay Hiệp ước dù “không hoàn hảo” nhưng cho thấy “sự đồng thuận và ủng hộ”.
Các nhà quan sát đánh giá Hiệp ước khí hậu Glasgow là một chiến thắng với việc lần đầu tiên một thỏa thuận của LHQ đã đề cập rõ ràng tới than đá, nhiên liệu hóa thạch gây phát thải khí nhà kính lớn nhất.
Vấn đề nhiên liệu hóa thạch – lần đầu tiên được đề cập
Ngày 12/11, dự thảo tuyên bố chung, được đăng trên trang web chính thức của Công ước khung Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (UNFCCC), đã kêu gọi các nước giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch, đẩy nhanh tiến trình loại bỏ các nhà máy nhiệt điện chạy bằng than đá “không trang bị công nghệ thu giữ khí thải carbon” và các hoạt động trợ cấp chính phủ “không hiệu quả”. So với các dự thảo trước, tuyên bố mới đã bổ sung những cụm từ nhằm cụ thể hóa các loại hình nhà máy nhiệt điện và các loại hình trợ cấp chính phủ cho các dự án nhiên liệu hóa thạch cần loại bỏ.
Theo Alden Meyer, một chuyên gia cấp cao tại E3G, việc các quốc gia phải trả hàng trăm tỷ USD tiền thuế mỗi năm để khuyến khích sản xuất và tiêu thụ nhiên liệu hóa thạch là vô lý. Tổng thư ký Liên hợp quốc ông Antonio Guterres cũng nhận định, nếu thiếu đi các cam kết loại bỏ nhiên liệu hóa thạch, kế hoạch về khí hậu mà các nước đưa ra sẽ không thể thực hiện.
Đặc biệt, đã có 40 quốc gia, bao gồm Việt Nam, cam kết loại bỏ điện than – chiếm khoảng 37% tổng điện năng trên thế giới trong năm 2019 – và là nhiên liệu đóng góp lớn nhất vào biến đổi khí hậu. Một liên minh mới các quốc gia cam kết đặt ra thời hạn chấm dứt sử dụng dầu mỏ và khí đốt đồng thời ngừng cấp giấy phép thăm dò mới cũng được ra mắt tại COP26.
Tuy nhiên, ngay cả khi nhiên liệu hóa thạch được cho là nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng ấm lên toàn cầu, các quốc gia đang phát triển vẫn cho rằng sẽ là không công bằng nếu họ phải cắt giảm khí thải và giảm sử dụng nhiên liệu hóa thạch cùng tốc độ với các nước giàu vốn đã qua thời kỳ phát thải nhiều.
Còn lo ngại trong vấn đề viện trợ
COP26 cũng chứng kiến cam kết của 450 tổ chức tài chính, quản lý tổng số tài sản trị giá 130 nghìn tỷ USD, tương đương 40% tài sản tư nhân toàn cầu, trong việc sử dụng vốn đầu tư hỗ trợ công nghệ sạch như năng lượng tái tạo và loại bỏ tài trợ cho các ngành công nghiệp sử dụng nhiên liệu hóa thạch. Đây là một sáng kiến nhằm thu hút sự tham gia của các công ty tư nhân trong việc thực hiện mục tiêu phát thải ròng bằng 0 và cam kết tài trợ cho công nghệ xanh.
Trước đó, mục tiêu lớn được COP26 đặt ra là huy động đủ 100 tỷ USD/năm để tài trợ cho các hoạt động ứng phó với biến đổi khí hậu tại các nước đang phát triển. Song theo dữ liệu mới nhất từ Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế OECD, các cam kết tài chính khí hậu của nhóm nước phát triển hiện nay chỉ là dưới 80 tỷ USD/năm.
Do chịu ảnh hưởng từ dịch COVID-19, các nước phát triển tin rằng, phải đến năm 2023 mới có thể huy động đủ 100 tỷ USD/năm cho các nước nghèo hơn – muộn hơn 3 năm so với cam kết ban đầu. Các quốc gia này cũng được nhận định sẽ gặp nhiều khó khăn trong việc bồi thường cho các nước kém phát triển về những tổn thất và thiệt hại do phát thải trong quá khứ – lĩnh vực chưa có cam kết cụ thể nào được đưa ra.
Trong khi các nước đang phát triển muốn nhận được nhiều tiền hơn để ứng phó với biến đổi khí hậu, các nước giàu có lại chủ trương khuyến khích tài chính hướng tới việc cắt giảm khí phát thải. Bế tắc này cũng chính là nguyên nhân khiến Hội nghị COP26 phải kéo dài sang ngày 13/11 – thêm một ngày so với dự kiến ban đầu.
Không chỉ vậy, khoảng cách giàu nghèo ngày càng lớn giữa các quốc gia cũng khiến nhiều người lo ngại rằng, dự thảo tuyên bố chung của COP26 khó có thể đưa ra đủ những giải pháp để ứng phó với cuộc khủng hoảng khí hậu. “Mức tài trợ cho những quốc gia dễ bị tổn thương nhất vẫn còn thấp. Khi nhiệt độ toàn cầu gia tăng, nhu cầu được hỗ trợ của những nước này sẽ tăng theo” – Hansjoerg Strohmeyer, Giám đốc Văn phòng Điều phối các vấn đề Nhân đạo của Liên hợp quốc cho biết.
Mới đây nhất, Thủ tướng Anh Boris Johnson đã kêu gọi các nước giàu tăng tài trợ khí hậu để đảm bảo đạt bước đột phá tại Hội nghị COP26. Ông nhấn mạnh, đây là điều cần thiết trước khi hội nghị kết thúc, bởi “chúng ta không thể giải quyết hết mọi việc tại COP26, nhưng chúng ta có thể bắt đầu”. Emily Bohobo N’Dombaxe Dola, điều phối viên của Nhóm công tác của khối thanh niên chính thức tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu cũng nhấn mạnh: “Bây giờ là lúc các chính phủ và các nhà tài trợ nâng mức tài chính công bằng”.
Một số thỏa thuận và cam kết nổi bật khác
Tại COP26, thế giới cũng chứng kiến nhiều cam kết mạnh mẽ. Lãnh đạo 137 nước nhất trí hành động để ngăn chặn việc phá rừng cũng như xói mòn đất vào năm 2030; Gần 90 quốc gia cam kết cắt giảm 30% lượng phát thải khí metan gây hiệu ứng nhà kính vào năm 2030 so với mức năm 2020; Hơn 20 quốc gia cam kết đến năm 2035 toàn bộ các ô tô và xe tải được sử dụng sẽ là xe không khí thải; Hơn 40 nước cam kết dần loại bỏ điện than; Một loạt quốc gia sẽ đặt ra thời hạn chấm dứt sử dụng dầu mỏ và khí đốt đồng thời ngừng cấp giấy phép thăm dò mới; Mỹ và Trung Quốc – hai quốc gia phát thải lớn nhất thế giới cũng ra tuyên bố chung cam kết sẽ xây dựng các chiến lược dài hạn nhằm đạt mục tiêu phát thải ròng bằng 0.
Thỏa thuận mang tên “Tăng cường hành động vì khí hậu trong những năm 2020”, được công bố bởi ông John Kerry, đặc phái viên về khí hậu của Tổng thống Mỹ Joe Biden và đặc phái viên về khí hậu Trung Quốc Giải Chấn Hoa. Đây được xem là một trong những điểm nổi bật của Hội nghị lần này bởi Mỹ và Trung Quốc là 2 quốc gia có lượng phát thải lớn nhất thế giới.
Tại Hội nghị, Mỹ và Trung Quốc đã ra tuyên bố chung về biến đổi khí hậu, theo đó hai nước cam kết sẽ hợp tác trong thập kỷ tới để xây dựng các chiến lược dài hạn nhằm đạt mục tiêu đạt phát thải ròng bằng 0, đồng thời giải quyết các vấn đề về phát thải khí metan, chuyển đổi sang năng lượng sạch và giảm phát thải carbon. Thỏa thuận giữa hai quốc gia phát thải lớn nhất thế giới được xem là một bước quan trọng để đạt mục tiêu khống chế mức gia tăng nhiệt độ trên toàn cầu ở ngưỡng 1,5 độ C đề ra trong Hiệp định Paris.
Việt Nam gây ấn tượng với những cam kết thực tiễn giàu tham vọng
Tại COP26, phát biểu của Thủ tướng Phạm Minh Chính, trong đó nêu rõ Việt Nam phấn đấu đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, đã nhận được sự quan tâm lớn từ dư luận và truyền thông quốc tế.
Chủ tịch COP26 Alok Sharma đã bày tỏ ấn tượng đối với tuyên bố của Thủ tướng Phạm Minh Chính, khẳng định đây là một cam kết giàu tham vọng và cho thấy Việt Nam thực sự đi đầu trong hành động chống biến đổi khí hậu.
Phó Chủ tịch Mạng lưới Việt Nam-Anh, ông Paul Smith, cho rằng mặc dù là nước đang phát triển có thu nhập trung bình và là nước phát thải thấp, mục tiêu đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 cho thấy cam kết mạnh mẽ của Việt Nam trong việc tham gia vào nỗ lực toàn cầu chống biến đổi khí hậu, đồng thời chứng tỏ vai trò dẫn dắt của Việt Nam tại khu vực Đông Nam Á và trên thế giới.
Truyền thông quốc tế, như Financial Times, đã đưa Việt Nam vào danh sách những nước đặt mục tiêu rõ ràng nhất về cắt giảm khí thải. Việc Việt Nam tham gia cam kết giảm phát thải methane toàn cầu và Tuyên bố Glasgow về rừng, sử dụng đất cũng thể hiện vai trò và trách nhiệm của Việt Nam đối với vấn đề chống biến đổi khí hậu.
Đánh giá về hội nghị lần này, bà Laurence Tubiana – một trong những “kiến trúc sư” của Hiệp định Paris 2015 và hiện là Giám đốc điều hành Quỹ Khí hậu châu Âu khẳng định “còn rất nhiều việc phải làm” để các cam kết và tuyên bố chung được chuyển thành chính sách thực tế. Bà cho rằng nếu nhìn vào thất bại của COP25 thì rõ ràng kết quả của COP26 là một bước tiến tích cực. Việc hiện thực hóa những kết quả đạt được ở COP26 vẫn còn là chặng đường dài và chỉ có thể kiểm chứng ở tương lai.
Nguồn tin: TTXVN, VTV
